Greg Egan

[Lidija]

Uobičajeno je da se pisca predstavlja biografijom, a kad je žanrovski pisac u pitanju, biografija se čini nekako još važnijom, valjda zato što je piščeva geografska lokacija i politička orjentacija poprilično bitna za kontekst.

U tom smislu, Greg Egan je velika iznimka u odnosu na standardne modele žanrovskih pisaca: Egan ne posećuje žanrovske konvencije, ne (samo)promoviše se na vlastitom blogu, ne učestvuje u društvenim mrežama, i, generalno govoreći, ne eksponira se van sopstvene proze.

Koju, da paradoks bude veći, ne promoviše ni na jedan savremeno prepoznatljiv način: ne potpisuje knjige u promocijama izdavača, ne učestvuje u fanovskim virtuelnim Q&A okupljanjima, ne fotografiše se za dust-jacket omote svojih knjiga, ne piše dnevnik za LJ ili tviter – ukratko, Egan gotovo da i ne učestvuje u VR današnjici, iako je ona ne samo sastavni, nego možda i krucijalni aspekt njegovog futurizma.

Otud, nećete naći njegovu fotografiju nigde na internetu. Naravno, bilo je mnogo senzacionalističkih patki po tom pitanju, i mnogi nedužni ljudi su se našli u prilici da zahtevaju od gugla uklanjanje njihovih fotografija sa profila o Eganu. Na svom minimalističkom sajtu kog sam održava (http://gregegan.customer.netspace.net.au) Egan frugalno dozira informaciju o sopstvenim izdanjima i malo čemu drugom.

I tako, u skladu sa Eganovom željom, ignorisaćemo biografski info i posvetiti se onome što je važno: njegov SF opus. 

Pošto Egan nije bog zna kako user friendly kad je o kratkoj formi reč (a i dugoj, ako ćemo pravo, jer dobar procenat njegovih romana podrazumeva barem dva čitanja do potpunog razumevanja), smatram da ga je najlakše upoznati kroz odabrani deo kratkog opusa, pošto gotovo sve Eganove priče svrhovito učestvuju u gradnji njegovog univerza. Koji je, da se odmah razumemo, ogroman i decidirao agilan, podložan ekspanziji i evoluciji istovremeno.

Egan je poklonik veoma doslednog posthuman modela i orjentisan je primarno da ga istraži i analizira sa svih strana, gradeći tako nelinearno svoj opus kao neku vrstu mozaika. S obzirom na veliku pažnju koju posvećuje detaljisanju tog mozaika, rešila sam da priče sortiram ne toliko hronološki po pitanju samog njihovog nastanka, nego rađe hronološki po pitanju samog worldbuildinga na nivou opusa. Isto tako, drugi parameter bi tu bio njihova prijemčivost (to ponajviše po pitanju mnogostrukog novuma), tako da krećem sa najznačajnijim pričama smeštenim u relativno blisku sutrašnjicu.

E sad, jedan od najvećih problema (to bar za mene, naravno) kod Egana je vokabular: bilo da je reč o njegovim originalnim terminima (mind-graft, na primer) ili o zvaničnim terminima iz specijalizovanih domena, ja se to naprosto ne usuđujem da prevodim, najpre zato što je ta terminologija sastavni deo ne samo njegovog worldbuildinga, nego i javne vizije koju savremeni posthuman SF prezentuje, otud su i nasušni za fine distinkcije unutar koncepta. A pošto ja ionako ne znam sve konvencionalne domaće alternative, bolje je da sve te termine tipa “cognitive nonconsciousness” naprosto ostavim u originalu, pošto u Eganovoj prozi oni ionako dolaze u paketu sa ne samo objašnjenjem, nego i uputstvom za upotrebu. A u skladu sa bazičnim posthuman SF motom “while all thought is cognition, not all cognition is thought”, računam da su svi ljubitelji SFa do sada već dobrano svesni razlike. 

Štos e Eganovog posthuman koncepta tiče, i on je već odavno sastavni deo žanrovske javne vizije, i mada se ispoljava kroz različite modele, može se ipak redovito prepoznati kao naša radikalna alteracija kroz tehnološke zahvate, to u smislu jedinstva čoveka i mašine. E sad, kad se akademija tim konceptom počela ozbiljno baviti, žanr je već imao adekvatan termin, a to je, naravno, “kiborg”.

Za dobro ili ne, termin je sad već prihvaćen i ušančen, ali Egan kao da ga revnosno izbegava, tako da bi i to trebalo ispoštovati… inače, kad smo već kod Eganovog odnosa prema zvaničnim terminima, on decidirano prezire i same termine post- i trans-human, pošto smatra da također imaju taj balast pogrešnog insinuiranja, kao da je sve oko ljudskosti kakvu smo do sada znali decidirano upućeno u kantu za đubre. Otud Egan stavlja primat na onaj deo koncepta koji podrazumeva evoluciju, a ne samo puku transformaciju, što onu gorecitiranu sumarizaciju pretvara u čisto Eganovsku “svaka evolucija je transformacija, ali nije svaka transformacija ujedno i evolucija”. Što dalje objašnjava zašto se uzdržavam od korištenja termina “kiborg”: on naprosto ne podrazumeva direktno tu i takvu evoluciju kakvom se Egan primarno bavi.

[Lidija]

Prva priča bi svakako bila Axiomatic, pošto ne samo da nas uvodi u vrlo blisku budućnost iz perspektive naše trenutačne sadašnjice, nego i daje vrlo elokventnu suštinsku prezentaciju naše rane posthuman faze, zajeno sa argumentacijom pride.


Axiomatic startuje sa uvodom koji nam nudi na uvid ranu fazu mind graft fenomena. Ta implant tehnologija je originalno razvijena da obezbedi instant jezičku veštinu, to za poslovne ljude i turiste jednako: sićušni aplikator se unosi kroz nozdrvu i odatle samonavigira sve do mozga, gde lansira unapred programirane nanomašine koje uspostavljaju kontakt sa relevantnim neuralnim sistemom. Unutar samog programiranja je i fiksni vremenski limit u kom nanomašine funkcionišu, odnosno rade to što su dizajnirane da obavljaju, a taj limit funkcionalnosti može da bude od jednog sata pa sve do beskonačnosti. Nakon isteka tog vremenskog roka, nanomašine prestanu sa radom i automatski se izbacuju iz organizma kao i sve ostale otpadne materije, a korisnik se revertuje u pređašnje mentalno stanje, ne zadržavajući ništa od tako stečenog znanja.

Naravno, ekonomski aspekt nove tehnologije je tu otužno podbacio, jer ljude u principu znanje zanima daleko manje nego provod  , otud je licencu otkupila zabavljačka industrija i adaptirala je uglavnom za erotiziranu primenu. Ali, pošto oni bazični duhovni konflikti tinjaju i u domenu erotike - ili bolje rečeno, u tom domenu tinjaju možda i ponajviše – tehnologija je na kraju ipak profunkcionisala i u svojoj primarnoj svrsi, to kao mod za raspoloženje.

Za Axiomatic tehnologiju, Egan na samom početku uspostavlja format modela: “every one has conflicting desires, and people can grow tired of both wanting and not wanting the very same thing”. Otud rečeni neuralni mod zapravo ne menja samo ono trenutačno, površno raspoloženje konzumenta, nego menja same aksiome korisnikovog sistema vrednosti, znači same moralne i društvene norme i ona njihova bazična uverenja koja su osnovni gradivni blokovi tog sistema. 

Eganov protagonista Mark godinama živi u dubokoj psihičkoj traumi, otkako mu je žena ubijena pri pljački banke. Na suđenju pljačkašima, njen ubica je dobio minimalnu kaznu zatvora, to zato što je postao prosecution witness, svedočio protiv svojih kolega pljačkaša i strpao ih sve na doživotne robije.

Suočen sa takvim podbačajem pravde i pravičnosti unutar zakonskog sistema, Mark se obratio javnosti direktno.

I went to the media. A loathsome crime-show personality had taken the story and ranted about it on the airwaves for a week, diluting the facts with self-serving rhetoric, then grown bored and moved to something else.

I kad je nakon svega pet godina zatvora ubica pušten na uslovnu slobodu, Mark se našao u duhovnom ćorsokaku iz kog mu naprosto nije bilo izlaza osim ili ludila ili osvete. Ali njegov svetonazor naprosto nije posedovao tu normu osvete, to niti pre niti posle ženine smrti:

Revenge? Revenge was for the morally retarded. Me, I’d signed petitions to the UN, calling for the worldwide, unconditional abolition of capital punishment. I’d meant it then, and I still meant it. Taking human life was wrong; I’d believed that, passionately, since childhood. Maybe it started out as a religious dogma, but when I grew up and shed all the ludicrous claptrap, the sanctity of life was one of the few beliefs I judged to be worth keeping. Aside from pragmatic reasons, human consciousness had always seemed to me the most astonishing, miraculous, sacred thing in the universe. Blame my upbringing, blame my genes; I could no more devalue it than believe that one plus one equaled zero.

Na tu osnovnu normu poštovanja ljudskog života, Mark dodaje i rezonsku nadgradnju:

As for his capacity to reform, his abused childhood, or the caring and compassionate alter ego that may have been hiding behid the facade of his brutal exterior, i really didn’t give a shit, but nonetheless I was convinced that it would be wrong for me to kill him.

Suočen sa svojom nesposobnošću da osveti ženinu smrt i ogromnom opsesijom zbog koje nije u stanju da ni o čemu drugom razmišlja, Mark se opredeljuje za alteraciju: kupuje pištolj i axiomatic mod, kodiran da traje svega tri dana.

Odmah po instaliranju moda, Mark se ne oseća  nimalo drugačije, i njegova unutrašnja preispitivanja mu i dalje daju na znanje kako je njegov moralni stav po pitanju ubistva neuzdrman, kako je alteracija potpuno neuspešna i kako je axiomatic samo placebo igračka za naivne. U takvom ubeđenju, on odlazi do stana ubice svoje žene i tamo ga ubija na prilično svirep način, kad se uzmu u obzir sve njegove moralne norme.

Nakon prestanka trodnevnog delovanja axiomatica, Mark se i dalje seća svog stanja duha za vreme i neposredno posle ubistva, i kristalno jasno shvata da je upravo to stanje duha u kom želi da proživi ostatak svog života. Otud se priča završava Markovim ponovnim odlaskom u kupovinu axiomatica, ovog puta za neograničenim rokom delovanja. Mark u epilogu saopštava:

Killing Anderson wasn't honest, it wasn't 'being true to myself'. Being true to myself would have meant living with all my contradictionary urges, suffering the multitude of voices in my head, accepting confusion and doubt. It is too late for that now; having tasted the freedom of certainty, I find I can't live without it.
    "How can I help you, sir?" The salesman smiles from the bottom of his heart.
Part of me, of course, still finds the prospect of what I am about to do totally repugnant.
     No matter. It won't last. 

Axiomatic analizira osnove posthuman modela i to dvojako: najpre je tu, naravno, bazična kontroverza da smo produkt evolucije koja je imala na raspolaganju milione godina da usavrši model baziran na imperativima preživljavanja na nivou pećinskog čoveka, otud su ti naši imperativi više smetnja negoli korist u okolnostima savremenog života, i drugo - fakt da se naša ličnost formira u ranom životnom dobu, i pod okolnostima koje podrazumevaju visok stepen društvene zaštite i bezbednosti, za koju se ne može računati da će nužno i da nastavi kroz ostatak našeg života. Otud, Eganova argumentacija prevazilazi kontekst same traume kod protagoniste: pre industrijske revolucije, bukvalno su generacije i generacije ljudi živele isto kao i njihovi očevi, u svetu vrlo malo izmenjenom tokom godina. Savremeni svet, pak, ne samo da je drastično drugačiji od onog iz generacije naših roditelja, nego se i kreće u smeru u kom će biti  radikalno izmenjen i za vreme trajanja jedne jedine generacije. Bez fleksibilnih društvenih i moralnih normi kod pojedinca, zdrav opstanak u tako brzo menjajućem svetu biti će znatno otežan, i ta perspektiva je jedan od kamena temeljaca iza posthuman koncepta.

[Lidija]

Iduća priča Appropriate Love također razrađuje i analizira moralne i emotivne norme kroz prizmu traume: Carla je prinuđena da donese odluku koju možda nikada ne bi donela da nije rečenih normi. Njen suprug Chris je nastradao u saobraćajnoj nesreći i njihovo osiguranje saopštava Carli da nije baš dobro pročitala sitni print u dnu polise, niti je ispravno razumela frazu njihovog preferisanja najoptimalnije alternative po pitanju troškova. Otud, predstavnik osiguranja joj stavku po stavku tumači koje je to opcije ono spremno da plati: Chrisovo telo je do te mere oštećeno da najjeftinija opcija podrazumeva dvogodišnje ekspresno uzgajanje klona, rađe nego višestruke operativne procedure zamene pojedinačnih organa. S tim delom opcije, Carla se lako složila, ali onda je došao uslov: najjeftinija opcija održavanja Chrisovog mozga za vreme uzgajanja klona je - njena vlastita materica. Sve druge opcije Carla bi morala da plati iz svog džepa, pošto polisa obezbeđuje samo onu najjeftiniju, a ta njima pod okolnostima podrazumeva besplatne Carline "usluge".

Dilema je opsežna i delikatna i Egan veoma veoma uverljivo sa njom izlazi na kraj: naravno, Carla na kraju pristaje.

The only way to keep my sanity was to transcend all this bullshit: to declare Global Assurance and their machinations irrelevant; to carry his brain - not because I'd been coerced; not because I feel guilty; not to prove that I couldn't be manipulated - but for the simple reason that I loved him enough to want to  save his life.

U ovoj priči Egan bespoštedno upoređuje "organsko" vs. intelektualnog porekla naših moralnih i emotivnih normi, i time lepo komplementira ne samo postavke ponuđene u Axiomatic, nego i odlično krči teren za svoj post-DNA model kojim će se kasnije iscrpno baviti.

Iduća priča je The Moral Virologist, koja vrlo lepo nijansira religiozni fundamentalizam kao bazu moralnog sistema vrednosti, i ovaj triptih je po meni apsolutno nezaobilazan i savršeno funkcioniše kao celina.

[Lidija]

Naravno, Eganov worldbuiding je fascinantan u svojoj doslednosti, tako da jednom kad se bilo koji element novuma unese, on ne samo da ostaje kao trajan deo inventara, nego i evoluira u skladu sa SFu uvek dragom ekstrapolacijom. Otud se Eganova proza često može hronološki locirati unutar opusa, što daje dodatnu draž svim njegovim naslovima: nekako stičete dojam da Egan opisuje svet koji apsolutno postoji. Svaki novi naslov bukvalno armira opus, u smislu da razrađuje fenomene koji su vam već ovlašno poznati iz prethodnih naslova, bilo da ih se nadopunjuje lateralno ili ih se “polira” čisto hronološki.

Na primer, Eganova priča The Caress za protagonistu ima policajca kojem su neuralno modovi iz Axiomatica standardni perkovi posla, to zajedno sa beneficiranim stažom. Način na koji on nama prezentuje svoje modove je u neku ruku lateralan Markovom doživljaju: modovi se svrhovito koriste da bi čovek lakše izašao na kraj sa traumama koje ne može da izbegne niti da savlada. Ali sam taj prelaz u korištenju moda – sam taj fakt da su modovi iz erotskih arkada prešli u domen državno sankcionisane upotrebe – u neku ruku daje na znanje kako The Caress govori o vremenu makar par godina nakon radnje Axiomatica, i ti posredni “putokazi” vade opus iz standardno linearnog razvoja i daju mu tu tako impresivnu treću dimenziju, nudeći vam ujedno opciju da svaki naslov kratke forme hronološki pozicionirate unutar strukture opusa.

Naravno, The Caress ne govori o neuralnim modovima, oni su tu sad već deo standardne infrastrukure, iako su prezentovani na način koji će ih približiti i onom čitaocu kojem je The Caress prvi susret sa Eganom. A razlog zašto nas protagonista upoznaje sa neuralnim modovima je suštinski – on ih itekako treba. Jer pri obilasku kuće za koju je prijavljeno da je opljačkana, policajac u podrumu nalazi izgladnelu i poluživu himeru - nalazi telo leoparda sa glavom devojčice. I kao svaki pošten čuvar reda i mira, rešen je da otkrije ko je i zašto kreirao tako nedužno i dobrostivo stvorenje osuđeno da život provede u mraku podruma.

Eganov model genetske manipulacije varira od dirljivog do bizarnog, ali je neizostavno provokativan, u svakoj svojoj manifestaciji. U velikom broju slučajeva teško je sa preciznošću oceniti na čijoj je Egan zapravo “strani”, verovatno zato što se trudi da nam ih prezentuje unutar okvira čovekovog uvek sve kompleksnijeg psihološkog profila. Otud Egan generalno ne zauzima strane po pitanju moralnog vrednovanja svojih fenomena, baš kao što i mi nastojimo da ne zauzimamo strane po moralnom vrednovanju fenomena botoksa ili silikonskog implanta: postoji obilje validne pro i kontra argumentacije, otud je naše samo da se adaptiramo na suživot sa krajnostima.

U tom smislu, možda je ovde korisnije citirati samog Egana:

If I'm pleased with one general achievement, it's to have contributed something to the very small subset of literature that engages in a meaningful way with the full context of human existence.

The fact that we are part of a physical universe whose laws can be discovered through reason and observation is the most profound and powerful insight in our history, but most literature—including a large proportion of SF—either ignores it or trivializes it.

I'm not interested in fiction that invites the reader to become slack-jawed with “wonder” at the size of the universe or the time scale of cosmology or the strangeness of quantum mechanics, or that treats the now-long-obvious fact that there is no God and we have no preexisting purpose as some kind of belittling revelation of our insignificance and impermanence.

Literature that truly engages with reality isn't shocked by things we've known for centuries; rather, it delights in the fact that we've managed to learn so much about the universe, and it revels in the details.

A body of art that contained nothing about the laws of electromagnetism, gravity, and quantum mechanics, nothing about the physical grounding of consciousness, and nothing about the process by which we've learnt the rules that govern everything around us, would be like a body of art depicting present day Earth that contained no mention of any human law or custom, no tension between an individual and society, and no representation of a city, a village, a forest or a river.

So while I'm sure that the individual works I've written have only succeeded to varying degrees, I'm still proud to have done something to nudge the center of gravity of contemporary SF some microscopic distance toward a genuine engagement with reality.

What I hope for in the future is to keep doing that, more energetically than ever.     

( iz intervjua sa Karen Burnham)

[Lidija]

The Four Thousand, The Eight Hundred je novela, ali do tog zaključka se dolazi više striktnim brojanjem slovnih mesta, negoli punoćom utiska koji tvrdi da vam je upravo isporučena obimnost i sardžajnost solidnog romana. Ali naravno, to je tipičan Egan, čist koncentrat i ekstrakt, bez molekule praznog hoda… 






Pogodbeni svet nudi dve kolonije, Vestu i Ceres, to preko velikog broja protagonista koji delikatno nijansiraju specifična društvena uređenja, nikla autonomno na kamenu Veste i ledu Ceresa. Tačka u vremenu koju nam Egan nudi zatiče Vestu u stanju visoke društvenopolitičke krize, koja malu populaciju ekspresno dovodi do ivice brutalnog civilnog rata.

Vestin miran društveni život uzurpirala je dogma da čak i kad su svi ljudi zaista jesu očigledno jednaki, neki bi ipak morali biti malko jednakiji od drugih: pokret “New Dispensation Movement” je naprasno zgrabio političku vlast ukazujući na nešto što niko do tad nije video a to je paradoks tipa – ljudi, komšija vas pljačka. A da bi tu maestralnu tvrdnju mogao bolje i da dokaže, NDM se latio retroaktivnog ustanovljavanja pedigrea na bazi krvne srodnosti sa originalnim kolonistima.

Pa je tako ustanovljeno da originalni kolonisti ipak nisu bili jednaki kako se do tada pretpostavljalo, iz prostog razloga što su neki dokazano bili vlasnici materijalnih dobara, to makar u vidu novca i mašinerije, dok su oni drugi bili vlasnici samo nekih maglovitih intelektualnih dobara, koja, jelte, ipak ne mogu da se mere sa materijalnima. Otud, njihovi potomci svakako ne bi smeli da uživaju ravnopravne statuse, jer nije isto biti potomak koloniste koji je buldožer posedovao, i onog koloniste koji je tim buldožerom koloniju samo sagradio.

Camille je potomak ovih potonjih kolonista, i njen svet se otud preko noći survao u apsurd: genetsko poreklo sa pra-pra-prababom Isabelle Sivadier, koja je u ekipi originalnih kolonista učestvovala sa patentom na sofisticirane rudarske tehnike, odjednom ju je označio kao društvenog parazita kojeg se ne samo nekažnjeno može, nego maltene i mora stigmatizovati u bilo kojoj situaciji. Njen krug prijatelja otud postaje sve manji i manji, dok se na kraju ne svede na ostale "sivadiere" i životnog partnera Oliviera, koji se svesrdno trudi da spreči njen sunovrat u radikalizam.

U tome, naravno, ne uspeva, jer NDM ubrzo sa retorike prelazi i na sama dela, to u formi "obećanja koje samo sebe ispunjava": naime, NDM tvrdi sa su svi sivadieri zapravo radikali kojima je cilj da sabotažama unište koloniju, a ta tvrdnja, naravno, generiše dalje fizičke agresije prema savadierima, koje ih zauzvrat naprasno radikalizuju. Otud, Camille se pridružuje maloj frakciji koja nekim krajnje benignim sabotažama želi da skrene pažnju na društvene nepravde koje im se čine, dok ujedno time i akcentiraju vrednosti sopstvenog statusa intelektualne svojine. Camille otud dizajnira jedan u suštini sasvim bezopasni "graffiti virus", koji je na bazi genetskog materijala aktivirao relevantne "poruke" na koži: cilj je bio da se time pokaže kako je populacija Veste genetski do te mere temeljito izmešana, da svako na Vesti ima mali procenat genetskog materijala svih originalnih kolonista.

Naravno, NDM je vrlo lako iskoristio taj potez u dokaz svoje tvrdnje da se savadieri ne libe kontamininacije bazičnih kolonijskih resursa tipa vode i vazduha, pa se i sam taj prank eventualno završava smrću jedne Camilline prijateljice, pretučene na smrt u znak odmazde za virus.

Camille i Olivier shvataju da život na Vesti postaje sve manje vredan življenja, otud i planiraju da azil nađu na sestrinskom asteroidu Ceres. A pošto je NDM rešen da izbeglice ne mogu odneti sa sobom ma kakvu materijalnu svojinu, Camille se na put upućuje u malom podu bez pogona, u koji može da stavi samo minimalne zalihe vode, hrane i kiseonika.  Olivier svoju priliku dobija par meseci kasnije, zajedno sa još 800 izbeglica koje uspevaju da unajme brod Arcus.

U trenutku kad Arcus pristaje na Ceres, 4000 izbeglica putuje ka Ceresu u malim i sporim podovima bez pogona: NDM otud upućuje ultimatum Ceresu, zahtevajući da se Arcusu odbije dozvola za pristajanje, inače će uslediti surova odmazda nad 4000 emigranata u podovima.

Anna, svežepostavljeni Direktor Ceresa otud donosi jedinu odluku koju iskreno ljudsko biće može doneti u takvim okolnostima.

[Lidija]

Posthuman SF stremi da sagleda sve dimenzije i aspekte u kojima sofisticirana tehnologija utiče na čovekov identitet, otud Egan koristi modele kolonija na Vesti i Ceresu u svrhu uspostavljanja paradigme posthuman SFa.

Kolonisti Veste (i Ceresa, ali Vesta je više u fokusu) ne grade identiet na bilo kojim od nama poznatih parametara: ne na rodu ili polu, ne na religiji, naciji ili rasi, niti na bilo kojim nama lako prepoznatljivim ideološkim obrascima na kojima se mi idintificiramo. U uslovima kolonije kao što je Vesta bila pre NDMa, Camille zaista nije imala na raspolaganju bilo koji od standardnih repera sa kojima mi danas sebe premeravamo.

NDM otud koristi jedini aspekt naše današnje identifikacije koji mu je preostao, a to je aspekt teritorijalnosti. Naravno, insistirati na teritorijalnosti asteroida kolonizovanog pre više od 4 generacije svakako jeste apsurdno, ali svi post-kolonijalistički mentaliteti su taj apsurd odavno temeljito racionalizovali, pa otud i sam model ima lako preoznatljive analoge u našoj današnjici.

Klasični SF retko kad uspe da se vine iz te klopke lako prepoznatljivog analoga, otud i redovito završi u pamfletizmu ove ili one vrste, povlađujući ovoj ili onoj tački gledišta, ušančenoj bilo u radikalno konzervativnoj ili liberalno levičarskoj paradigmi. Kao rezultat, takvi pokušaji neretko završe u samoproizvedenoj rezignaciji koja tvrdi da je sve trulo i uvek će biti trulo jer svi ljudi su truli i bolje bi bilo da ih nema i sav taj blablabla morbidnog i perverznog uživanja kojeg već donose isprazne relativizacije kognitivnih kompromisa.


Egan to prevazilazi čistom snagom percepcije i preciznošću izraza: njegovi protagonisti pronicljivo sagledavaju situaciju u kojoj su se zatekli, otud i svaki deo pažljivo izrezbarene proze nudi komponentu koja je neophodna za sagledavanje celine. Kao i uvek, Egan najspoznajnije izjave nudi u najobjektivnijem maniru, pa se otud i najpreciznije dezignacije mentaliteta Veste redovito nude kroz protagoniste Ceresa:

Chloe said, "I know you think I'm some kind of bigot, but it's the opposite: I think Vestans are exactly like us. They had a life every bit as good as ours - just as safe, just as prosperous - and, like us, a lot of bored, aimless people who'd never really found any purpose. But then they realised that they could fill that hole by inventing a grievance, and taking sides, and refusing to be swayed no matter what. Maybe you think we're immune to that kind of thing, but i don't.

Chloe nudi tu sumarizaciju kao argument ne da se izbeglicama odbije azil - jer to bi bilo nehumano, a ona zaista nije nehumana - nego samo da se sa izbeglicama ne komunicira kroz empatiju. Chloe smatra da izbeglice sa Veste donose izvesnu ličnu percepciju koja je visoko infektivna, jer se oslanja primarno na emocije a ne razum, te da će takva vrst percepcija eventualno da korumpira i samu društvenu stabilnost koju Ceres nedvosmisleno poseduje.   

Anna, naravno, misli drugačije. Njoj se takav tretman izbeglica neminovno svodi na karantin, u kom se azilantima daje sve ono nužno za preživljavanje, ali im se nikada ne omogućava kompletan život baziran na potpunoj asimilaciji u društvo, to u smislu da se na njih uvek gleda kao na nosioce infekcije, a ne kao na žrtve te iste infekcije. Otud, Anna smatra da bi takav tretman izbeglica samo produžio njihov status zbog kog su zapravo i pobegli sa Veste: Chloin stav bi ih i na Ceresu zadržao u istom kastinskom sistemu nedodirljivih i infektivno opasnih, samo, eto, bez otvorene ekonomske i fizičke brutalnosti.

Naravno, podrazumeva se da je cela novela podređena pravičnoj argumentaciji obaju stavova, i da se niti jedan od ta dva stava ne prokazuje kao unapred pogrešan. A ako Annin stav i preovlađuje na kraju, to svakako nije isključivo zbog snage samih argumenata, nego naprosto zbog činjenice da je Anna kao Direktor (ekvivalent izvršne vlasti) naprosto u stanju da svoj stav afirmiše materijalnim odlukama, dok Chloe naprosto nema tu privilegiju.

Otud, Egan se ne bavi moralizacijama tipa šta je ispravno a šta nije iz pozicija suočenih perspektiva, nego se bavi upravo samim moralom, i načinom na koji se njegov mehanizam uspostavlja; bavi se činjenicom da moral eventualno oblikuju same situacije na terenu, a ne obratno. A pošto naša tehnologija itekako uslovljava upravo te famozne situacije na terenu, to onda znači da posthuman futurizam ima privilegiju da argumentuje mehanizam sopstvenog morala, baš kao što će i budućnost ove naše sadašnjosti imati isto pravo i obavezu, otud i nije uslov da prežive konkretne norme, uslov je da preživi sama ljudskost.

Anna na kraju donosi odluku kojom spašava 800 izbeglica na Arcusu, ali to uz cenu smrti onih 4000 među kojima je i Camille. Naravno, Annina odluka nije bila kalkulisana i nije bila nehumana, naprotiv: Anna je pokušala da jednim naivnim trikom spasi obe grupe, i naravno, nije u tome uspela. Kao i sve humane odluke, i ova ima čisto emotivnu pozadinu: tih 800 ljudi ona je mogla da vidi, i da na njihovim licima pročita molbu koja je uslovila njenu emotivnu reakciju, dok onih 4000 nevidljivih podova naprosto nije imalo tu privilegiju.

Kao i svi ljudi satrveni sopstvenom humanošću, Anna će ostatak života plaćati cenu svoje odluke, što samo afirmiše pradavnu izreku da se najgore stvari redovito dešavaju upravo najboljim ljudima. Ali u kontekstu posthuman napora da dokaže kako ćemo imati šansu da budemo upravo ono što sami odaberemo da budemo, novela se završava upravo u tom maniru:

Anna shook her head. “I can’t.”
Olivier said, “I’ve persuaded three more people to drop their actions. That still leaves seven, but I’m going to keep trying. They’re just lashing out because they can’t get the Vestans in front of a court yet, but everyone who’s actually been willing to talk to me ends up admitting that a judgement against you would bring them no satisfaction.”
“They have their rights,” Anna replied. “You shouldn’t try to stop them.”
“Their rights?” Olivier grimaced. “The only thing they’d achieve if they won their case would be to make Ceres more vulnerable to extortion in the future.”
Anna said, “We have a special name, here, for a certain kind of failure to defer to the greater good—for putting a personal sense of doing right above any objective measure of the outcome. It’s called ‘moral vanity’. On Ceres, it’s about the worst thing you can be accused of. So I’d say that those plaintiffs stand a very good chance of success.”
“And you really want to be made an example of? You want other people to be afraid to do what you did?”
Anna couldn’t answer that. “What did I do? I talked myself into believing that the evacuation would go unnoticed, that I could save the Arcas and nothing would come of it.”
“You took a risk,” Olivier said firmly. “But you took the right one.”
“Thousands more people died than if I hadn’t. I’ve seen what’s left of them spread across the cargo sheaths.”
Olivier rose to his feet and walked over to her. “Listen to me. There’s a place for algorithms that weigh up the numbers and decide everything on that basis—but if the hypocrites who accuse you of ‘moral vanity’ really wanted everything run that way, they should have just put their anointed algorithm in charge, and declared all their problems solved forever. If you’d turned the Arcas away, you wouldn’t have done a greater good—you would have crushed out of existence, for yourself and everyone on Ceres, the thing that gives those numbers meaning.”
Anna started sobbing. Olivier reached out and held her shoulders. “I don’t know what I should have done,” she said. “I don’t know.”

Olivier waited until she was still. “Come and say goodbye to Camille,” he pleaded. “You can’t sit here alone, counting bodies. Come and hear about her life.”

[Lidija]

Najiskrenije zavidim ljudima kojima će ovaj roman biti prvi susret sa Eganom, a ponajviše onima koji pre toga neće izguglati niti sadržaj niti autorove inklinacije istraživanja posthumanističkog domena. Takvi srećnici će doživeti istinski tektonski poremećaj kakav SF alteritet može da pruži. 

Kao i uvek, Egan ne servira svoj alteritet, njega čitalac mora sam otkriti, preko striktno posredne informacije. A ta informacija je plasirana u onoj skroz klasičnoj Eganovskoj normi doziranja, dakle, alteritet koji nije svestan sebe, pa otud sebe toliko podrazumeva da se ne objašnjava, ali nimalo, baš kao što ni mejnstrim proza ne objašnjava da joj ljudski protagonisti imaju po pet prstiju, nos i dva uveta, jelte. A to doziranje, i tako postepeno otkrivanje je užitak za sebe, užitak van same priče, van samog worldbuidinga, i van zapleta, i karakterizacije, i svega ostalog (jednako savršenog) što ovaj roman nudi.

Pa tako krećemo sa: Seth i Theo su dvojica bliskih prijatelja, u vrlo značajnoj životnoj fazi odabiranja životnog poziva: upoznajemo ih kroz njihove oscilacije između strepnje i oduševljenja, dok se nadaju da će se društvene potrebe za određenim zanimanjima poklopiti sa njihovim ličnim afinitetima.

Grad u kome žive je u priličnim problemima, uzrokovanim nestašicom vode, pa se forsira neka vrst nomadskog života, zapravo nekakve vrlo kontrolisane migracije u područja gde vode ima. A ta potreba diktira da se na nivou grada favorizuju i određena zanimanja koja su preko potrebna, to uglavnom sva ona podređena ispitivanju terena na kom bi grad mogao što udobnije da se smesti.

Srećom, Seth i Theo neguju prirodan afinitet za upravo takvu vrst izviđačkog zanimanja... a imaju i sestre koje su također najbolje prijateljice... i uglavnom, imaju zaista mnogo prijatelja, sa kojima uzbuđeno čavrljaju o svemu i svačemu... a ti prijatelji kao da svi redom također favorizuju slično bliska prijateljstva... i isto tako striktno tandemsku posvećenost životnim zanimanjima...

I ukratko, sve nam je to vrlo, vrlo poznato, ali ujedno je i vrlo, vrlo drugačije od svega nam poznatog. Najpre se pomalja mogućnost da tako blisko prijateljstvo podrazumeva i neku vrst dublje intimnog, maltene supružničkog (ili barem ljubavnog) odnosa. Pa se onda pomalja mogućnost da se Seth i Theo nadopunjuju na način koji čak i to prevazilazi, jer... Seth i Theo kao da... pa eto, kao dele isto telo. I kad god to požele, njih dvojica komuniciraju bez da ih drugi čuju, recimo nešto slično telepatiji... i kao da imaju određene fizičke hendikepe koje prevazilaze samo uz uzajamnu pomoć...

I tako, malo po malo, pasus po pasus, sve više shvatate da ste u svetu koji nije nimalo nalik onome u kom čitate ovaj roman. Jer, Theo živi u Sethovoj glavi, to bukvalno kao parazit; a Seth je slep postrance, i iz nekog čudnog razloga prinuđen da se kreće samo prema istoku, otud može da „vidi“ sve ono na severu i jugu samo i isključivo uz Theovu pomoć, jer Theo kao da poseduje neku vrst... radara? Theo nema očiju i živi unutar Sethove lobanje ali ima neku vrst sonarnog mehanizma kojim pinguje sav okoliš koji Seth ne može da vidi, i tu „sliku“ okoliša Theo direktno deli sa Sethom baš kao i „unutrašnji“ govor koji niko osim njih ne može da čuje. Doduše, taj mehanizam sonara ne funkcioniše kad pada kiša.I prirodni zakoni u svetu u kom Theo i Seth žive kao da su... drugačiji? ili je samo drugačija percepcija koju nam Theo i Seth nude?

I dok se tako bavite sklapanjem modela pogodbenog sveta unutar kojeg Egan operiše, zaplet kreće sa istinskim dramskim traumama: na primer, kad jedan član takve simbioze umre, šta biva sa drugim? Kako se stiče i gubi naklonost i intimnost, i šta biva posle nje? Ili, još bolje: šta biva kad jedan član neraskidive simbioze naprosto ne želi ono što drugi pod svaku cenu hoće? kako se postižu kompromisi u situaciji iz koje nema fizičkog bega? 

I što Egan više o svemu tome tome govori, to su Seth i Theo sve više ljudi.